De governance code vraagt een eigen standpunt van de RvT

De governance code is “principle based” ingericht. Dat wil zeggen, geen concrete verboden en geboden. Maar de raad van toezicht moet wel zelf een eigen invulling aan de globale principes geven. Dat biedt ruimte voor maatwerk maar vraagt ook actie van de RvT, onder andere ter voorkoming van belangenverstrengeling. In de praktijk blijkt dat moeilijk te zijn. De NVTZ krijgt hierover veel vragen van haar leden. Reden voor een onderzoek.

Wat verstaan we onder belangenverstrengeling?

Uit het onderzoek komt naar voren dat raden van toezicht nog geen of een zeer beperkte invulling hebben gegeven aan een eigen visie op het begrip belangenverstrengeling. Leden hebben vaak wel een beeld wat ze onder het begrip belangenverstrengeling verstaan, maar dat beeld blijkt zeer individueel te zijn. Uit interviews komen zeer grote verschillen naar voren. De één vindt bijvoorbeeld geen enkele nevenfunctie in dezelfde sector acceptabel terwijl de ander alleen een grens stelt bij commerciële nevenfuncties. Zonder het gesprek hierover in de RvT komt er geen gezamenlijk beeld tot stand.

Waarom is dat erg?

De bedoeling van de code is ruimte geven voor een op de organisatie toegesneden specifieke invulling. Maar de bedoeling is ook om op basis daarvan concrete afspraken te maken, deze vast te leggen in de reglementen en natuurlijk vooral om uitvoering te geven aan die afspraken. Belanghebbenden bij de organisatie, kunnen er op die manier op vertrouwen dat er maatregelen worden genomen ter voorkoming van belangenverstrengeling. Zonder het debat en de afspraken blijft het bij de individuele afwegingen. Die weten we niet van elkaar en dat geeft geen inzicht of de voor de organisatie goede keuzes zijn gemaakt.

Wat kunnen we leren van andere sectoren?

Een vergelijking met de woningcorporatiesector ligt voor de hand. Omdat een aantal corporaties in de problemen is gekomen zijn de regels flink aangescherpt. Dat wordt zichtbaar in de governance code voor deze sector. Die biedt veel minder ruimte voor eigen invulling dan de code voor de zorg. De woningwet legt diverse verboden en geboden hard op. Ook de governance codes van de andere semipublieke sectoren zijn meer specifiek. Ter voorkoming van belangenverstrengeling worden bijvoorbeeld diverse nevenfuncties concreet uitgesloten. Dat schept meer duidelijkheid.

Wat te doen?

Gezien de beperkte invulling door de sector zelf ligt een aanpassing van de code voor hand. Door deze meer “rule based” te maken, met name met een aantal uitsluitingen, kunnen we een stuk van de leemte wegnemen. Bijvoorbeeld de uitsluiting van bestuurlijke dubbelfuncties en de uitsluiting van zakelijke belangen zijn in andere sectoren beter geregeld. We kunnen de codes van die semipublieke sectoren als voorbeeld nemen. Zelfs met het overnemen van diverse bepalingen van die codes blijft er nog genoeg ruimte over voor specifieke eigen afspraken. En zolang de specifieke afspraken nog ontbreken is er dan in ieder geval alvast een generieke basis gelegd. Daarnaast blijft het nodig om rekening houdend met de situatie van de eigen organisatie specifieke afspraken te maken. Hiervoor is het gesprek in de RvT noodzakelijk, want de essentie is om samen afspraken te maken. Externe begeleiding inhuren kan hiervoor behulpzaam zijn, want het onderwerp is complex.

Zijn we dan zeker van opvolging?

Hoe we ervoor kunnen zorgen dat de code ook echt wordt opgevolgd, kunnen we leren uit de literatuur over belangenverstrengeling. Daaruit blijkt dat er nog een extra stap nodig is om te zorgen voor de naleving van de code. Naleving vraagt namelijk om “checks and balances” in het continue proces van toezichthouden. Die kunnen in dit geval gevonden worden in het regelmatig evalueren en vastleggen van de afspraken in het reglement van de RvT. Door vervolgens het reglement te publiceren op de website kunnen alle belanghebbenden kennis nemen van de afspraken die de RvT heeft gemaakt hoe ze belangenverstrengeling zullen voorkomen. Als een belanghebbende van mening is dat de RvT deze afspraken niet naleeft dan kan de RvT hierop aangesproken worden. En mocht dit niet tot een bevredigende oplossing leiden dan kan zelfs een verzoek tot toetsing van de naleving van de code voorgelegd worden aan de governance commissie van de partijen, verenigd in het BOZ. Deelname aan deze geschillencommissie is net als nakoming van de governance code een lidmaatschapsverplichting van de brancheorganisaties in de zorg. Dat is het sluitstuk van de governance code voor de zorg.

Waarom is haast geboden?

Herinnert u zich nog dat de zorgsector in 2014 uitgebreid in de politieke belangstelling heeft gestaan? De minister was voornemens wetgeving te maken voor goed bestuur maar heeft daar “voorlopig” van afgezien, zo schrijft zij in januari 2015 aan de Tweede Kamer. Dat doet zij in de verwachting dat de door de sector zelf ontwikkelde veldnormen in de governance code een effectief middel zullen zijn. Het is dan wel van belang dat de “vrijblijvendheid” van de normen wordt verkleind, zo stelt ze. Nu drie jaar later zien we dat de naleving van de code nog ver achterblijft en de code zelf eigenlijk inherent nog vrijblijvend is. Willen we dat de huidige minister alsnog met wetgeving komt?

Het onderzoeksrapport, waarin nog meer bevinden en aanbevelingen zijn opgenomen, vindt u via deze link.

Het onderzoek is uitgevoerd door Tiny Winter in het kader van de postgraduate studie Compliance en integriteit management aan de VU in Amsterdam. Tiny Winter is sinds juni 2018 financieel toezichthouder bij de NZa.